Καλάβρυτα, γη μαρτυρική

Κείμενο: Κώστας Μανούσος

Φωτογραφίες: Κώστας Μανούσος

Η εκδρομή στα Καλάβρυτα μπορεί να θεωρηθεί και ως συνέχεια της εκδρομής της Μάνης, καθώς ακολουθεί μετά από δέκα ημέρες. Η απόφαση για την εκδρομή ήρθε την ίδια μέρα της αναχώρησης και έκλεισε, δυστυχώς, τη φετινή μας μοτοσυκλετιστική δραστηριότητα που ήταν αρκετά «φτωχή».

Σε ένα χρωματιστό τετράγωνο χαρτάκι memo αντιγράφηκαν οι ονομασίες από τα pin («θέλω να πάω») που είχαμε τοποθετήσει στον χάρτη της ευρύτερης περιοχής των Καλαβρύτων και το τηλέφωνο του ξενοδοχείου. Καθώς τα Καλάβρυτα φημίζονται ως χειμερινός προορισμός, δεν είχαμε δυσκολία στην εύρεση κατάλληλου για εμάς καταλύματος. Τακτοποιήσαμε τα πράγματα ενός διήμερου στο top case και το tank bag και φύγαμε.

Η έξοδος από την πρωτεύουσα έγινε αργά το απόγευμα και η κίνηση ήταν ανάλογη της εποχής και της ημέρας. Η πυκνή ροή των οχημάτων έφτανε ως τα διόδια της Κορίνθου.

Το κατάλυμά μας βρίσκεται τρία χιλιόμετρα από το κέντρο της πόλης, όπου φτάσαμε στις δέκα και μισή. Αναχωρώντας από την Αθήνα σε συνθήκες σχεδόν καύσωνα, οι είκοσι βαθμοί κελσίου που βρήκαμε ήταν κάτι παραπάνω από ευχάριστα. Όταν τακτοποιηθήκαμε, κατεβήκαμε στην πόλη για φαγητό, όπου και πέρασα στο GPS τα σημεία που είχα γράψει στο χαρτάκι, ετοιμάζοντας την αυριανή μας εξόρμηση.

Απολαμβάνοντας τη δροσιά χτενίζοντας το πόνυ

Καλάβρυτα

Λόφος Ράχη του Καππή

Πρώτη μας στάση, ο λόφος Ράχη του Καππή, τόπος εκτέλεσης των Καλαβρυτών.

Στην κορυφή του "πετάλου" βρίσκετε το μνημείο και απέναντι το παρκινγκ

Στις 16 Οκτωβρίου του 1943, διακόσιοι αντάρτες είχαν στήσει στο χωριό Κερπίνη ενέδρα σε γερμανούς ναζί που εκτελούσαν αναγνώριση στην περιοχή, με αποτέλεσμα να αιχμαλωτίσουν 77 από αυτούς. Ακολούθησαν διαπραγματεύσεις για την απελευθέρωσή τους, ωστόσο δεν κατέληξαν σε κάποια συμφωνία. Με την είδηση ότι οι γερμανοί πλησίαζαν και εκτελούσαν αμάχους και έκαιγαν τα χωριά, πάρθηκε η απόφαση να εκτελέσουν τους 77 γερμανούς ναζί στο χωριό Μάζι, όπου είχαν καταφύγει. Αυτό έγινε στις 7 Δεκεμβρίου 1943. Την επόμενη, γερμανικά ναζιστικά στρατεύματα πέρασαν από τα χωριά Κερπίνη, Ρωγοί, Άνω και κάτω Ζαχλωρού, από την μονή Μεγάλο Σπήλαιο και εκτέλεσαν 143 άνδρες, που κάποια από αυτά ήταν ακόμη παιδιά και έκαψαν τα χωριά.

Από την πάνω πλευρά του μνημείου

Στις 10 Δεκεμβρίου 1943 μπήκαν στα Καλάβρυτα και τέσσερις ημέρες μετά, δηλαδή στις 13 Δεκεμβρίου 1943, διέπραξαν ένα από τα πιο βαριά εγκλήματα πολέμου που αφορά τη χώρα μας. Χώρισαν τον ανδρικό πληθυσμό από τα γυναικόπαιδα και τους ηλικιωμένους. Στη συνέχεια οδήγησαν τους άντρες, ανάμεσα τους και αγόρια 12 ετών, στο λόφο Ράχη του Καππή και τους εκτέλεσαν. 

Τα δε γυναικόπαιδα και ηλικιωμένους, κλείδωσαν στο σχολείο, ενώ τα Καλάβρυτα καίγονταν. Καθώς η φωτιά πλησίαζε το κτίριο, κατάφεραν να αποδράσουν και να σωθούν. Μέχρι και σήμερα δεν έχει λογοδοτήσει κανείς στη δικαιοσύνη και δεν έχει καταβληθεί καμία αποζημίωση από την Γερμανία.

Τις μέρες εκείνες οι γερμανοί εκτέλεσαν 677 αμάχους, έκαψαν 1000 σπίτια και 50 χωριά. Φεύγοντας, φόρτωσαν στον οδοντωτό ότι τροφές και πολύτιμα αγαθά βρήκαν, ώστε να μικρύνουν τις πιθανότητες επιβίωσης στον απομείναντα πληθυσμό.

Μουσείο Ολοκαυτώματος

Επόμενη στάση το Δημοτικό σχολείο Καλαβρύτων, όπου έγινε ο διαχωρισμός του πληθυσμού και σήμερα στεγάζεται το Μουσείο του Ολοκαυτώματος. Από το 1941 έως το 1943 χρησιμοποιήθηκε από τα Ιταλικά στρατεύματα κατοχής ως στρατόπεδο συγκέντρωσης πολιτικών κρατουμένων. Το Μουσείο έχει πέντε εκθεσιακές αίθουσες.

• Η πρώτη αναφέρεται στην πόλη και την ευρύτερη περιοχή, την κοινωνική και οικονομική ζωή πριν τον πόλεμο, την ιστορία του κτιρίου και τα γεγονότα του Δεκεμβρίου του 1943 και τέλος τον πόλεμο και την κατοχή στην Ελλάδα.

• Περνώντας στην δεύτερη αίθουσα βλέπουμε τις συνθήκες ζωής κατά την κατοχή, τον τρόπο οργάνωσης και αντίδρασης του πληθυσμού και την οργάνωση των γερμανών για την «Επιχείρηση Καλάβρυτα»

ΕΛΛΗΝΕΣ! Δε θέλουμε το κακό σας...

• Η τρίτη αίθουσα είναι η είσοδος του σχολείου όπου έγινε ο διαχωρισμός και υπάρχουν αναφορές για τις περιοχές που καταστράφηκαν κατά την «Επιχείρηση Καλάβρυτα».

Μικρό τμήμα από το παλιό πάτωμα έμεινε ακάλυπτο για να μας φρεσκάρει την μνήμη.

• Στην προτελευταία αίθουσα δείχνει την άφιξη των γερμανών, την εξόντωση του ανδρικού πληθυσμού και την καταστροφή της πόλης.

Τα ρολόγια σταμάτησαν σε διαφορετική ώρα, όλα όμως την ίδια ημέρα. 13 Δεκεμβρίου 1943.

Το πρώτο μνημόσυνο

Ανείπωτος ο πόνος της Γιαγιάς, Μάνας, Συζύγου, Κόρης.

 

• Η πέμπτη και τελευταία αίθουσα λειτουργεί ως χώρος ιστορικής μνήμης για τους εκτελεσθέντες και τους ελάχιστους διασωθέντες με ονόματα και φωτογραφίες. Στο κέντρο της αίθουσας βρίσκεται σε ενδοδαπέδια βιτρίνα το σύμβολο των ναζί, που αιματοκύλισε τον κόσμο, με την επιγραφή «Ο τάφος του Ναζισμού».

"Ο Τάφος του Ναζίσμού"

Στον προαύλιο χώρο του μουσείου υπάρχει η σύνθεση με τίτλο «ΟΧΙ ΑΛΛΟΙ ΠΟΛΕΜΟΙ», έργο του γλύπτη Νίκου Δημόπουλου. Απεικονίζει μια γυναίκα που σέρνει τον εκτελεσθέντα άνδρα της με μια κουβέρτα, υπό το βλέμμα των παιδιών της. Πρόκειται για την οικογένεια του Θεόδωρου Βαρελόπουλου. Το κοριτσάκι του αγάλματος έφυγε από τη ζωή πέρυσι στις 1 Δεκεμβρίου 2020. 

Το γλυπτό είναι επίσης γνωστό ως «Καλαβρυτινή Μάνα»

Αρχοντικό της Παλαιολογίνας

Το Αρχοντικό της Παλαιολογίνας βρίσκεται εκατό μέτρα πιο πάνω από την κεντρική πλατεία, επί της οδού Αγίου Αλεξίου, στο αριστερό χέρι. Πρόκειται για ένα τριώροφο κτίσμα του 15ου αιώνα και πιθανολογείται πως κτίστηκε από τον Θωμά Παλαιολόγο. Διαβάζοντας για το αρχοντικό, αυτό που μου έκανε ιδιαίτερη εντύπωση είναι το γεγονός ότι η μοναδική του φθορά είναι από το πέρασμα του χρόνου, παρόλο που πέρασαν από αυτό αρκετοί κατακτητές όλα αυτά τα χρόνια. Μετά το Ολοκαύτωμα φιλοξένησε άστεγες οικογένειες, όπως και όσους ερχόντουσαν στα Καλάβρυτα για να παράσχουν βοήθεια στον κόσμο εκείνες τις δύσκολες στιγμές. Σήμερα λειτουργεί ως χώρος για συνέδρια, διαλέξεις, εκθέσεις κ.τ.λ.

Ο πλάτανος Τριών Γερόντων

Ο πλάτανος των τριών γερόντων βρίσκεται στην πλατεία Ελευθερίας και σύμφωνα με την παράδοση, εδώ συναντήθηκαν οι Καλαβρυτινοί πρωταγωνιστές της επανάστασης του 1821, Ζαΐμης, Πετιμεζάς και Φωτήλας. Επίσης, σε μια από τις πλευρές της πλατείας, θα δείτε ίσως το παλαιότερο μεγάλο ξενοδοχείο των Καλαβρύτων.

Καφεδάκι στο σταθμό

Ο σταθμός άνοιξε το 1896 και είναι το τέρμα της οδοντωτής γραμμής Διακοπτό – Καλάβρυτα. Στο χώρο του σταθμού λειτουργεί καφετέρια και εκεί επιλέξαμε να πιούμε το καφεδάκι μας. Οι περισσότεροι, όπως διαπιστώσαμε, έπιναν το καφέ τους περιμένοντας να έρθει το τρένο, που στις μέρες μας έχει καθαρά τουριστικό χαρακτήρα, ενώ δημιουργήθηκε για την ανάγκη μετακίνησης των πολιτών και την μεταφορά προϊόντων.

Το παλιό μου άρεσε περισσότερο

Κερπίνη – Ρωγοί – Κ. Ζαχλωρού

Αφήσαμε τα Καλάβρυτα και αναχωρήσαμε για την εκκλησία της Πλατανιώτισσας, μέσω Κερπίνης. Μετά το χωριό, ο δρόμος συνεχίζει χωρίς ασφαλτόστρωση, έτσι το αφήσαμε καθώς έχουμε κακή εμπειρία με το Tracer, (βλέπε Ήπειρος).

Μνημείο Κερπίνης

Έτσι πήραμε τον δρόμο προς τα πίσω μέχρι το χωριό Ρωγοί. Καθίσαμε στο «Καφενείο του Μάριου», που πρόσφατα πήρε και ανακαίνισε, για μια πορτοκαλάδα. Όπως γράφω παραπάνω, από αυτά τα χωριά πέρασαν οι γερμανοί ναζί για να πάνε στα Καλάβρυτα, προβαίνοντας σε εκτελέσεις και καταστροφές. Το μνημείο εκτελεσθέντων βρίσκεται δίπλα στο καφενείο και αυτό της Κερπίνης, ένα χιλιόμετρο πριν το χωριό στο αριστερό χέρι.

Το Καφενείο του Μάριου

Μνημείο Ρωγοί

Χαιρετίσαμε τον Μάριο και συνεχίσαμε προς Κάτω Ζαχλωρού για μια σύντομη στάση και συνέχεια προς Δουμενά, Βιλιβίνα και τέλος στην Πλατανιώτισσα. 

Από εδώ ξεκινάει το πιο ενδιαφέρον κομμάτι της πεζοπορίας στον Βουραϊκό

Παναγία Πλατανιώτισσα

Ο δρόμος μετά την Ζαχλωρού θέλει λίγη προσοχή, καθώς τμήματα του δρόμου έχουν επισκευαστεί μερικώς μετά από τις καθιζήσεις που είχε υποστεί. Η Πλατανιώτισσα μέχρι το 1915 ονομάζονταν Κλαπατσούνα και από τη διαδρομή που κάναμε απέχει 25 χιλιόμετρα από τα Καλάβρυτα.

Μου θύμισε λίγο Τοσκάνη

Εκεί, μέσα σε κουφάλα δύο πλατανιών με ύψος τα 25 μέτρα, βρίσκεται η εκκλησία της Παναγίας της Πλατανιώτισσας. Ο ναός γιορτάζει στις 8 Σεπτεμβρίου. 

Απέναντι από τον ναό υπάρχει μια ταβέρνα όπου φάγαμε καλά και με καλές τιμές.

Φεύγοντας από Πλατανιώτισσα υπάρχει καινούργια σήμανση που γράφει Καλάβρυτα, Σκεπαστό, Κερπίνη και με καινούργια άσφαλτο, η οποία όμως είναι για λίγο, καθώς ακολουθεί χωματόδρομος. Όσοι λοιπόν διαθέτουν κατάλληλα μηχανάκια και χέρια, εκτιμώ πως θα κάνουν μια ωραία διαδρομή. Εμείς, με το πολύ χαμηλωμένο Tracer, κάναμε μεταβολή και επιστρέψαμε Καλάβρυτα κάνοντας τη διαδρομή από Βάλτα, Πετσακοί, Φαμελιάτικα, Γουμένισσα.

Το βράδυ καθίσαμε για ένα ποτάκι σε ένα από τα μαγαζιά της κεντρικής πλατείας. Η επικοινωνία με τους κατοίκους είναι εύκολη, μάλιστα κάποιοι από αυτούς έχουν ιστορίες να πουν για το ολοκαύτωμα, έτσι όπως τους τα διηγήθηκαν οι γονείς και οι παππούδες τους.

Αγία Λαύρα

Την Κυριακή, μετά το πρωινό, μαζέψαμε τα πράγματά μας και αναχωρήσαμε για Αγία Λαύρα. Μετά από εφτά χιλιόμετρα (τέσσερα από τα Καλάβρυτα), βρίσκεται η ιστορική μονή, που είναι μια από τις αρχαιότερες του ελληνικού και κυρίως του πελοποννησιακού χώρου, γνωστή ως τόπος έναρξης της Ελληνικής Επανάστασης, σύμφωνα με διαδεδομένη στην Ελλάδα εξιστόρηση.

Παλαιών Πατρών Γερμανός

Η είσοδος

Σύμφωνα με άλλες απόψεις, το συγκεκριμένο γεγονός αποτελεί απλώς θρύλο. Η μονή πυρπολήθηκε από τους γερμανούς στις 14 Δεκεμβρίου 1943. 

Το Ηρώο Αγωνιστών Επανάστασης του 1821 τελούσε υπό το καθεστώς συντήρησης και αποκατάστασης.

Η θέα από Ηρώο

Πύργος Πετμεζαίων

Πήραμε τον δρόμο επιστροφής προς Καλάβρυτα και από εκεί τον δρόμο για το χιονοδρομικό. Σε μια διασταύρωση κάναμε δεξιά για να πάμε Κάτω Λουσούς, εκεί όπου βρίσκεται ο Πύργος των Πετμεζαίων ή Πετιμεζαίων ή Πετιμεζάδων, που έχει χαρακτηριστεί ως ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Πρόκειται για οχυρωμένη κατοικία του 17ου αιώνα, που υπήρξε κέντρο αντίστασης κατά την τουρκοκρατία, με κύριο χαρακτηριστικό του τον κυκλικό του πύργο. Η οικογένεια των Πετμεζαίων, που αρχικά λέγονταν Βλάσσης, ήρθε από τα Σουδενά Ηπείρου (Άνω και Κάτω Πεδινά) κυνηγημένη μάλλον για κάποιον φόνο τούρκου αγά και εγκαταστάθηκε στην περιοχή ονομάζοντάς τη Σουδενά, όπως το χωριό που εγκατέλειψε. Την ονομασία Κάτω Λουσοί την πήρε το 1928.

Ναός Ημερασίας Αρτέμιδας

Έξι χιλιόμετρα παρακάτω, πριν το χωριό Λουσικό, υπήρχε η αρχαία πόλη Λουσοί με σημαντικό ιερό αυτό της Αρτέμιδας Ημέρας των Λουσών. Η παράδοση θέλει εδώ τον μάντη Μελάμποδα να γιατρεύει, με τη βοήθεια της θεάς, τις κόρες του βασιλιά της Τίρυνθας Προίτου (μιλάμε για την πρώτη ψυχοθεραπεία). Από τότε την ονόμασαν Άρτεμη Ημερησία, «Ημέρα» αυτή δηλαδή που ημερεύει τα πάντα. Εδώ γινόντουσαν τα Ημεράσια, αγώνες προς τιμήν της.

Αναχωρούμε από το Ιερό για να πάρουμε τον δρόμο της επιστροφής για το κλεινόν άστυ. Το Σαββατοκύριακο ήταν καλό, άλλα λίγο. Θέλαμε και άλλο. Τόσα και άλλα τόσα pin που έχουμε βάλει, περιμένουν να τα επισκεφτούμε και να μάθουμε τις γνωστές, μα ακόμα καλύτερα εκείνες τις λιγότερο γνωστές ιστορίες, που κρύβουν και λίγη μαγεία.